20. Дваесетта збирка „Трагач“ (1995) поема Јован Котески

ЈОВАН КОТЕСКИ

ТРАГАЧ (1995)

ПОЕМА


- Го барате, а зошто Ви е?
Чунки уште нигде не одлутал
седи под црни греди, ги брои, пребројува,
ѕидовите од плитар
ги потпира на своите плеќи.
Дома е, а далеку е од дома.
Дали се лажни неговите сетила?
На крстопат е,
а патиштата се пресекуваат во него.
- Кај да оди?
Богатството за кое копнее
не е пелагониско зрно пченица,
ни златно мијачко руно на уѓич,
ни ровката земја на лозјето
ни мекото грло на бозјето,
чиниш мечеви се неговите мисли, сечат, парчосуваат,
од под расплаканите стреи на дождот
оди во шибјето, го бара она
што никогаш не беше го загубил.
Ноќум, по незнајни патишта, оди
ошумоглавен трагач.
Од далечина го слуша ревот
на отуѓениот дивеч во себе.
Му се придружува утка со утење,
а тој си ги пребројува
калаисаните садови од клетви.
Читајќи ја нејасната
а скапа азбука пред себе -
тој посака и пиле да се престори,
да исколви и скрупец сол
само в поштук да му бликаат
неговите неначнати извори . . .


Една тутка земја ми се лепи за стапало
ја вадам и ја месам, сакам да ја обликувам
во сад. В раце ми бликаат својства:
звуци, форми, значења. . .
Вајам воин со оловна сачма,
кокона- ваза што стои засрамена,
од недолична шега си го поткасува јазикот.
Вајам паун со раширени крилја,
перјата на паунот му ги глечосувам
со светлозелена боја на гуштерица. . .

Воинот, коконата, паунот
ги гледам во некое дамнешно
неодредено сегашно свршено идно време. . .
Над се’ што постои, што го има и што го нема,
секогаш ќе се најде по некој Плетвар во просторот
што ќе ни го покажува својот морничав 'рбет.


Писнуваат долненските гајди, хор нежни тажаленки
се разлева во просторот, ги облева дубравите и реките.

Во земјата македонска има села со привлечни имиња:
Покрвеник, Старавина, Долно Дупени,
Волковија, Слајло, Грешница
и Душегубица не треба да се избрише
од географската карта!
Што чудо би тоа уривање села -
арно де, сега и да сакаат не можат да им
го повратат сјајот.
Скраја да е, на сите на кои им се сонило, им велам:
- Јас гледам една крупна и со големи очи жена,
калеша невеста,
во чија близина никогаш не удрил гром!
Има исполнети гради - вретена (простено нека ми е,
никогаш не сум и’ ги сучел). Таа ми става само примка
во жива стапица и ми го разделува умот од разумот. . .


Жена, тоа ти е она што го има, што го поседува,
што може да го покаже во стварноста,
живо сребро во движење, укит што потсетува
на разгранетиот спектар кај Њутн!
Би рекол: растурена белина од страсти.
Одведете ја во куќата на поетот трагичар!

Нека лулее музика на залез,
нека ги настрви животните во игра, во нагон,
нека се плиска во жива крв,
сновиденијата нека и’ про'ртат во дрво,
пупките нека и’ се отворат во цвет,
нека го пресоздаде Млечниот Пат од прапочетокот
во семка, во мешунка, во структура на болка
пред непознатото нека се пресели во нова Галаксија
што ќе го држи светот на жолчна јадица. . .


(Во меѓувреме, додека ја пишувам поемава:)
Си ги замислувам кулите со куполите високи и стројни,
реки од луѓе се слеваа кон словото на пророците
таму каде што темјанот со боја на светол чад
ги кади насобраните. . . Отсутен во присутноста
а заробен во светла мисла,
јас ги гледам недвојбено ангелите
со кренати раце и распарталени крилја
аровно павтаат во небесата. . .
Жреците со ќелави глави плачат над мртва Богородица,
а свештеници му се молат на Господа, го проколнуваат,
да не допушти светицата да ја погребаат
во природа сува и грда!


Го видов Христа со трнлив венец на главата
и си се замислив себеси кај што клечам пред него,
ќутук!

Зората веќе беше ги впрегнала своите црвени атови
кога од мислата ме раздели препинањето на коњот
и лаежот на кучето.
Се најдов истоштен од ноќното патување
на мостот што ги поврзува двата брега
на матен Вардар.


Помислувам: што значи тоа мал народ?
Има мал човек, недораснат другар, дури и -
злобен. Има мала приредба на скалите од паркот
за разлика од онаа поголема на боиштето. . .
Има ниско и високо дрво
мало (вештачко!) и големо езеро
во кое рибата не гледа со око на светец.
Нема мал народ. Историјата е надничар во воденица,
удира црни печати на вреќи жито.
Рампите на тенковите - гасеничари
ги дробат луѓето со земјата
ги мелат и месат во прав.


Дали потајум треба да се урне
човечката природа? Дали духот
е зборот или движењето на телото?
Што може да каже гласот
а да не го разбере душата?
Познавам еден човек од историјата
кој им е рамен на боговите.
Тој беше прогонет од судбината
да се пресели во ѕвездено небо.
Пред мечот на Александар Македонски
јас претпочитам изведен поход
преку засек на карпа
в џенем синдилија кај што зјае
туку. . . , зошто му беше потребна цела Азија
од Граник до Ис,
од Гавгамела до Персепол
и натаму до Патала штура
кога пред очи му рееше сликата
за својата расонета Пела?

Јас прашувам: што му требаше повеќе
неброено азно
од тоа - кога пред Кан Ашур - Роксана
ќерката на светлината изникна
со сиот божји сјај
- скапоцен камен во празно?!

(Се кажува дека имала
долги руски плетенки
налик на млада пченица.)

Ѕвездо од морска пена
те извлеков раска од зеница
за да ми бидеш жена. . .


Сега сето тоа ми прилега
на сенка што се движи,
се оддалечува за да нî зближи. . .

Што ми вреди сега мене гробот
на Александар Македонски
кога знам дека не знам каде му е,
како да го посетам неговиот вечен мавзолеј
кога е насекаде, а го нема никаде?!
Како да му запалам свеќа лоеница кога е догорена?
Ај, кажете
како да им ја препуштам династијата на други
кога го отфрлија уште жив, при жиоќе.
Каде да му го пронајдам камшикот молња - душа
со која ги бичуваше пространствата?

. . . гробот му е во зраците на сонцето, им глоти. . .


Под овие траги, од друго време траги,
под срцето на невестата е заоблено
а лицето и’ е извлечено со горно подгорено усте -
диск залетан од кај рамењата
кренати над рамниот појас
со првичен залет за долго патување. . .
И пак сî почнува од зажарениот диск,
дискот на сонцето. Во концентричен круг
(координатен систем!) се вовлекува крст,
беспоштедно ми го кове кафезот за робија.

Моето пластично ребро на Адам
го раѓа јазичето на жената и на змијата.
Мојот монограм е запишан на гранка од бор.
Врежана линија, струг, рибина коска
ги крепи моштите со трајни вредности. . .
По правило лицето на жената се престорува
трагична маска. Ајде, не претерувај!
Дај ми ја иглата златна за в коса,
зад белиот мермер на рамењата и вратот
со два прста и’ го кревам праменот црна коса
на таа што ја знам, што на тасови ги мери
моиве 'рѓосани коски
назабени клучеви со три запци,
а никако да ја отворам вратата
бележана од купишта гареж. . .
Мојава коб не се променува.
Секоја фигура може да се запише внатре
во еден единствен круг!


Ветви ѕидишта, ветви
водата и твоето лице во мојата свест
се чисти. Вознемирено го кревам мечот
од првиот стих на поемава
низ чии жлебови се слеваат и капки засирена крв.
Присутна ти е силата, се насетува,
подвижноста ти се отсликува во сî.
Формата, гласот, белегот
се само ситни одлики на крупен воин и дивеч.
Сега во тебе легнува нечија туѓа сила.

Зафатен со студенило се качувам кон кулата
во која некогаш си престојувал морен
во прегратки на ластегарка - жена.
Во блескотот на сонцето, во везот на месечината
облечен во ткаени алишта
златникот ти се лизнал низ прстите,
негибнат некаде се мушнал, потонал во калта,
исчезнал за да свети, за да зрачи со трајни вредности
додека ти, воину, мирисаш на пресна земја
јас сум обгорена гламна џитната од џилити:
сјајна златница за дополнување. . .


Мислејќи за две тела
што престојуваат во една душа, реков:

- Не е мое да го опишувам морето
што се врти во круг - сребрена вртимушка
под острите бичеви на сонцето,
ни да го прикажувам островот
како отскриен папок од девица крај вода,
мое е да ги скротам трагите
во едно друго време,
до една чудотворна вода
што ги престорува луѓето штркови,
а штрковите луѓе!

- Златно Долно Коњари
дали ќе те видат моиве очи пак ?


Те обожавам, снежна планино,
оти си недостапна за моиве траги,
ти завидувам Силјане наш
оти ја прелета височината
со крилја на бакарна птица!

И јас, како божјиот пратеник,
би рекол: "Штркот има знаење во крилјата
колку што има во главата и крвта,
Аџијата има повеќе знаење во главата
отколку во крвта!
Штркот секогаш оди на нозе, лета со крилја,
додека чапканот постојано се провира
низ иглено уше за да застане на глава!
Па иако штркот е песна, а трагачот катил,
тие се крвни браќа по летање,
сродници по ветер! . . ."


(Во меѓувреме, додека ја пишувам поемава
патот ме одведе во Париз
во потрага по непознати џенемии . . .
Од тамошниот престој
ми остана само онаа морничава слика
за улицата "Бонапарте" и за казиното:)

- Гар е адот и - јок, дере
аго - ќесето, дај го, јад!
Ада страда, секогаш циганлија.
Клампа в сон снежинка и уф, "малку"
бирото е в бар, барај чаре, Наташа!
Париз или Рим - мода, бирај, томрук!
Ушите ти се сî уште газе: Кој? Каде?
Тоне денот бел. А јас, Олга,
шега настрана, еве ме со клинци!
Натанаел е ко 'ртка на Орфеј
и скај икнува во прекин . . .


Тина санта е солена!
Лер е зер на содржината
на технологијата и на телохранителот.
Подрум и - Лодовик или Адамо?
Кедон окат од Александрија
шепне со тивок глас:
- Жур - конак, лилав локум, а
семе ли, траба ли рабена ткаенина
или инаетење: совоѓо, соноѓо, Херере -
испружено тело на одар пред опело.
Танкер тегне нафта, павта
ацетилен ко Вертер пред страдање.
Килограм антибиотици, дај! Се’
ко бише се тови. И - Сена -
наѕира ко кос од далечина.
Сонцето кроце слегува ко гарда,
ко изгубен талисман.
О, каква и да е, танчарка е, врзоп
пред продавницата, но не на "Шид".
Ако она чудо вулвесто нешто и ти значи, така,
мавнуваш ко раб во некое идно време . . .

Ничкум се акварелите: "ес", "ен", "ад",
- Мазар Икар: - Што рече Мансур?
- А, да: - "Ада не се начнува со зорт!"
А есен е, се насетува, стинее . . .


(По враќањето од Париз, во Светиниколско,
додека поетите политичари циркусанти
ловеа зајаци и ситни еребици, гледам:)

Над вирот кос, косвир, виркос, а скраја - ад.
Анко, меанко, мене ли ме најде да бегам?
Отаде оградата Отец, а тој ги брка
телињата на пасење. Ти, шавро, на Гавро мислиш
или сонуваш симид бел? О, ести, по топотот
тој е со коњ. Кај му е мерцедесот?
Еве ме и мене со квасец во стиховите:
Ако ти стиска вмешај ме во ергеле! А ѕивка
око длабоко - и : интимен арач.
Дрвото и рајот се в прегратка, лист матен,
видливо е, паѓа . . . в дланка на сарач.
А ми такса сакат авар загар што ќе ќафка.


Заобиколи ја тврдината со воздишка
и знај: низ еден процеп на ѕидот
мојата душа се огласува ко камбана,
стрела со гласје на славеј.

Пред влезот на една мисловна ризница
ме обвинија за некаква статуа извајана во камен,
но немаа доволно докази за мојата меморија
и судењето продолжува низ векови . . .

Се преиспитувам за да им речам:
- Пред да ми раскажете нешто за сите,
раскажете ми го житието само за еден
кој се обидува наврапито да влезе во историјата
низ мала дрвена врата! -


Едно шарено зрно грав,
една буба мара,
едно детско нокте
на кое е втиснато бело питомо јагне
ме наведуваат
да си ја препознам Татковината.

Пупките на градите ти се
зрели цреши од Брусник,
очите ти се престоруваат ѕвезди,
наново ги коваат искрите . . .

Трагајќи по тебе чувствувам -
ме вее ветер на бел коњ!
Идам по твојата врела вулва,
- мојата жива гробница.

Пред куќата на еден волшебно болен,
се чудам, се стаписувам,
па таа е крената сред живи штитови,
сред врисок на испустени деца . . .

Низ зората што пупи, рудее
се пробива рустикален бог, прашува:
- Дали одовде поминал некој силен земјотрес?!

Низ куќата на лелеците се сноваат скриени духови.
Ја минувам вратата на заборавот
и опа! . . ., в пресрет ми доаѓа еден мој брат
кој живеел пред илјада години!

- Ќе ја најдеш тревката, вели, во пукнатина на камен,
чудотворна е, лекува. Таа е како вампир,
насекаде ја има, ама не се гледа!

На ридот се наѕира згрбавено село,
надолу градот се постила кон морето . . .
На пазарот врие од народ.
Влегувам в пештера, ме плиснува студена мувла,
во овие дувла редот треба да се зачува . . .

- А што виде во Водоча, знаеш ли, сети се, кажи!
прашува старец што кати зрна на гулаби.

Од камбанаријата некој ме вика,
се покажува сурлаџија, ги дуе образите . . .

- Имај доверба во плачот на сурлата -
ми вели братот сосем тихо,
оној кој исчезнал пред илјада години!

Слушајќи го лелекот на сурлата
ми иде на ум да отворам книга, да превртам карпа,
да станам дел на исконска скитија . . .
Устрем да фатам!

Созерцатели и трубадури,
знаете ли кој ќе ви посведочи за волшебно болниот ?
- Се колнам, јас! Јас не сум за сегашно време,
моето време е совршено свршено во иднината! . . .



Исплашен од ветеното, реков: - О, Самоиле,
протекуваш кон дното ко разлеан матен порој . . .
Непоколебливоста на душата ти останува
во еден неминовен круг од сознанија.
Народот мрази, мачителите не попуштаат
признанието за вината е неугледно и грдо,
круната ти е распарчена со врисок меѓу облаците . . .

И треба ли сега јас, место царот, да зборувам?
- Зберете се млади мажишта од по ораници,
фрлете ја коцката на судбината по кланици.
Вие калливи немтури од по камена клека
кај што прч мека,
кај што камењарка се вие во обрач студен
бидете на штрек во часот суден.
Селани пред олтарот на црквата со вашите моленици,
дојдете, кавгалии, со издраскани коленици,
кашкала од луѓе од ковачко и козарско племе
посејте го, на Беласица, за идната челад вашето семе.
Зафатете ја работата до крај стамено
со сериозност на луѓе што кршат кремен
или на очајници што посегаат по ремен . . .
Ќе сретнете непреодни патје, недостапни дрзги,
но и кога ќе ви ги ископаат очите, ако падне,
кренете го знамето окрвавено . . .
Не е секогаш правило Божјо
дека бежаноа мајка бело носела,
дојдете од кај Бесценци, од кај Габрак,
од кај Вражја Чука
соберете се пред кулата во Клуч
(потиснете ги исконските бесови),
плукнете им в лице на Византијците, на вадиочите,
речете им, барем тоа можете:
"Змиина помајка да ве клука!"


На аголот од ѕидот висулец виси,
меѓу божурика и ѕвезда кулата дреме
опашана од вични легионери што се сноваат
со остри мечеви, со оптегнати стрели,
со исконски бес, о цару, часот се приближува
- воините се во напнати движења -
пламен со пламен се проголтува,
часовникот песочен
покажува сал едно исто време.

(Макриево, 29 јули 1014 година)
Над Беласица, од ведрина, во румени одблесоци
врне оган,
а смртта ги мете постелите на планината
и црвен кукурек цвета. Можеби ти шепна
ангелот на душата: "Еве ти родина,
еве ти го името од лелек поган -
нека ти се стожери! Бре, што тиќе ќе беа
тие што вадеа очи? - Што милет ги окоти
пред крвта што како вино клокоти?

Зафаќа силна, огнена поројница, виулица вжештена
ги понесува петнаесетте илјади млади делии
во прегратката на смртни ќелии:
насилниците од очите на воините како
од чисти извори
со жеженици им ја црпат светлината -
в заум приклештена.
Тогаш по ридиштата, по крастиштата,
од Добра Вода до Орли Врв
низ прнаришта и папрадишта роси крв
помешана со остри крикови
на искасапени ликови . . .


Вие валавичари, што ја сновате водата во преѓа
со влажна линија одредете ја безумната меѓа
на крвопиите, на кои, по жолчноста им е сестра
само стијата,
зашто трагајќи низ хрониките на вековите,
по свирепост
не најдовме сличен пример на ѕверски окот
во течението на историјата.

Црни ораници, наросени мироносници, кажете:
- Кој ќе ги растури осите од осарникот,
змиите од змијарникот, кој
ќе го пресече конецот на жолчни мрави
во мравјалникот на мракот и дали
засекогаш се поразени оние што се згазени?

Ај, кажете: дали во едно зрно песок
засекогаш е згаснат сончевиот блесок?


Дури и кога насобраните слепи врвулешки тргнаа
од по ридиштата во долиштата
играјќи’ го орото на смртта напред- назад,
се виде: сонцето остана вжарен печеник со сеченик
за повторно идните набуени рожби- врутоци
со оснажени стапалки, врли трагачи, да газат!

- А што виде во Водоча, знаеш ли, сети се, кажи!

- Видов, Оче, чумава мразарница
што ги проголта ослепените војници во матен вир
в долж и шир видов замрзнати чучулиги;
тоа, мајките, низ вез на лелеци
со глас на кукавици бдееја над својата судбина
на вечна стражарница!

И видов во црквите по фреските
намуртени ликови на занемени преки светци,
тоа, низ молк, ни ја прераскажува пораката на битката
нашите воинствени предци.

Во Костурино, Вдовичино, во Вељуса молкот цвета
преку илјада лета во манастирите, а водата тече, тече. . .

Самоиле, на поемава, пред да и’ ставам ѕвездена точка,
од тебе барам неодлочна прочка за браќа ти:
Давид, Мојсеј, Арон, барам за нивните коски
спокој и мир пред нивните сенки и нашите ликови
зафатени во воден вител од крикови. . .

Барам спасение и утешение
и за твоите ќерки- Косара и Мирослава,
зашто ако не ти забодат 'рѓосан брут во слабините
најблиските -
залудна е секаква слава!


(Додека ја пишувам поемава, помислувам:)
Куршумот уште не ми поминал крај уво,
не ми го распарчил черепов, не се вовлекол внатре
каде што се квачат стиховите;
стојам простум и го набљудувам животот
- прилепена латица на распаднат самар!

Од лошо полошо има, знам:
синоќа на телевизискиот екран
ни ја прикажаа премиерната претстава
на боиштето. Актерите лежеа на земјата
во земја престорени: неколку војници
со цокули на нозете, со распаднати скапани лица,
изедени од олово и мувла, а зошто?
Зошто во тревата нозете им се - оголени писки,
а на писките - цокули?!
Ги лази инсект, им ја пие последната капка крв,
а земјата не се оптегнува, не се утисува,
таа останува иста - сура и грдоманеста!
Зошто војниците ги трампеа за студено железо
своите топли здивови? Кој им го одзеде
сонцето од дланките и зошто?
Зошто заспаа вечен сон во долината
испратени со посмртни, жолчни труби?
(Некои од нив уште немаа сетено во прегратки
женско тело!) Протекоа како матна вода
на ланските снегови по брегови. . .

Надошле турма на Турци - катун еѓупци,
прст и плева
чиниш скакулци го поплавиле небото
во полето шатори,
во градот грабеж, вриеж и колеж. . .
Црна Арапина -
(поцрн од стихот за петлите на Радован Павловски!)
ги празни амбарите, бурињата,
пече јалови крави и телци,
ги обљубува и ги погубува девојките,
невестите ги врти на вжештена пружина!

Болен Дојчине, грешна душо, кажи!
Зошто ги налегна трите божици кога знаеше
дека не треба да се мешаат божествените нешта
со човековите смртни работи. Те казнија боговите,
да знаеш! Сега се костиш коска од коска,
кости се. . .

Кога ти беше најпотребно, пријателите
со кои си делел скапи ретки дарови,
од кои си пиел "трпко рујно вино",
со кои си отворал кутичиња на девојчиња -
ти откажаа доверба.


Ковачи, налбати, бербери. . .
на сестра ти и’ бараа тесно!

Па сепак, иако ЈАС сум сенка во твоето ТИ,
ТИ го изведе делото - го победи злото.

Сега нека те исплачат илјада свирци дабоани
и нека ти е наздравје!. . .

П.С.
Нека ти прости, ако може, колку што може
и колку што сака сестра ти Анѓелина.

Ја сретнав и ја запознав на морски брег
во солунско поле (сентиментална!),
ми вети ама не дојде
на едно дамнешно ранде - ву!

И’ реков:
- Срам да ти е ако немаш чаша чабурлија,
арам да ти е ако си облечена во црно!

Мое е да ти кажам
дека не е правоаголно морето, ни кружно,
тоа што ти се причинува дека е -
е само капка смрзната вода!

Да не заборавам за жена ти:
и таа е топла и пресна за онаквење
како секоја жена на вазал. . .

Туку - да бев на твое место
и јас би влечел, би сечел на парчиња.


(Во меѓувреме, додека ја пишувам поемава:)
Месечина се фаќа за својата јадица
во вир - коп косите си ги чешла.
Утеха наоѓа во ветките на јаворот.
Таа е див пасак на чакал,
работи како тисар, ноќе
со оловни знаци множи кирилица. . .
Месечина, Снежана од гатките,
бара хит во некој ноќен бар,
се става себеси жртва на автомати.
(На какви автомати: музички или огнени?!)
Низ круните, стеблата ронат воздишка,
има засенети места, диви меса на селени,
грамада мразеви пред замижување. . .
Месечина - стежната влажна ортома
не се гледа ништо во вир- коп
освен нејзината подвижна лика. . .
Мота коприна пред да дојдат дождовите.


Таа е око на ајкула во чија зеница
се разлева алена пипер. Кочија
позајмена од античка амфора. . .


Житото никне, пшеницата ќе узрее
јас сега треба да те разбудам
обла и топла со страст што ти буи од кај бедрата
и те плиснува, те зафаќа оној порој
што се близни во витли, што длаби
преку свирките ја начнува твојата става
- воденичен камен сласт што меле -
и од тоа спојување, оплодување
ќе потече нов извор со ликот твој и мој
со очи зелени на полето и ромор зелен на реката
ќе се вивне како ветрогон нашата рожба
над свирките зелени на врбите, на облаците,
темниот гигант на предците - плотката
ќе се извива како нескршливо торнадо во просторот
својот искон да си го бара.
А ти, спокојна, мека и обла
ќе ги наличиш сите хармонии на природата
да те гледаат и да те слушаат со гладно око,
да тонат во твојата мекост
што неодложно ми ги заслепува очиве
за да те видам!

. . . Зениците ни капеа в поле
благодатта ја баравме во неизречени зборови
начичкани во бело и црно грозје,
во полно виме на класјето. . .

- Пазарџии, вие што се враќате од град,
што го делите меѓу себе лебот на немаштијата,
прашајте го гробот на Осман Кица, качакот,
колку километри не делат од сиромаштијата?!

Видов распарчен човек, расчатален,
престорен суво дрво со избраздени стапала
потпрени на сува земја
(корените му се длабоко во почвата),
рацете му се глуждови кренати в небо,
тој рида, плаче без глас, липа со скржава
офтика на лицето, главата ја сраснал со стеблото
брчките го оддаваат во "неимоверни маки".
Очите гледаат, што гледаат очите? Ама -
го гледаат здивот што му запрел на усните,
го гледаат челото што се избраздило в порој,
животот што му протекол низ 'рнките со црнила гар!

Тој, човекот, се завиткува во себе,
станува споменик што ни пркоси нам
и на вековите. . .


Трагите водат, а очите кажуваат:
зад голиот тревлив рид над црквата
кога слегуваат дождовите до нашите домови, лете -
боите си ги покажуваат своите непобитни твари:
црна, костенлива, темносива, кафеава, светломаслинеста,
светложолтеникава, а над нив, како кралица на молњите, црвената
господари и жеже!

Во зависност од глината
вирот е широк а водата се бистри.
Тогаш доаѓа сурија саѓесто - лични крави
и жедно, црпејќи ја свежината, се лелеат.

Всушност се лелеат истовремено нестварно во водата
а во воздухот си ги преплетуваат роговите
(инстинкт на животинско ритуална игра)
на една започната, нагонска стихија. . .
Се лешкаат помеѓу две фантастични состојби. . .

Кравите рикаат по својот искон, по својот сој,
цапајќи во вирот што се заматува,
но следниот изблик што се ослободува од дното
им ја враќа свежината на ликовите и на крвта!

Оваа питомина што доаѓа како од риса на стомне
на добиците им ги сводува муцките во меки полжави,
млаз вода и млаз пена се грвалаат во бистрината
што истекува во жабурки на гол припек.

Водата се навртува во друга бразда,
јас сум на средината помеѓу патот и полето.
Луѓето ќе си речат по некој доба збор,
по некоја недолична, жолчна навреда.

Така никнува, зрее, се пече и озарува бериќетот.

- Зошто да бидам сведок
на ранливи спомени?

(Есенските свадби ќе ги зближат луѓето,
семејствата ќе седнат на иста софра.
Младенците ќе се венчаат дури в црква!)

Во долгите калливи зимски ноќи
снеговите ќе ги избришат трагите
на летната мора.
Кој ќе мисли сега на тоа што било?
Нека мисли на тоа што е.
Отспротива доаѓа девојка
(не наведувајте ме, ве молам, да ја опишувам!)
Ми кимнува во знак на почит
и влегува во нивата.

Јас си го продолжувам патот
помеѓу она што е и она што треба да дојде.

Мајка ми вели:
- Земи го грнето, на софрата е, бело
ухни на млекото што им се кани на усните,
внимавај да не си го потуриш елекот
и тој е дар на моиве раце, ледена срма
се протега по него како по ластар!
Мнозина ми се чудат како имам трпение
уште да везам. Земи 'ржан леб од ноштвите
заситувањето на гладот е само миг,
неколку залаци ја крепат душата.
Отвори ги капаците на прозорецот
ама внимавај на осата - таа е шарен тигар!
Пушти ги зраците на сонцето нека бликаат,
нека сркаат попара со тебе, сине мој. . .

Си намнисувам: како дете
во стар селски манастир
дојдовме на панаѓур.


Ноќта запалија кандила, свеќи и страсти. . .
Огновите се разгореа, шумата се осветли.
Како од боцнување на трн
невестата имаше сребрен прстен и пресна рана
чија крв на пламенот се покажа
како развиена латица на трендафил.
Токму на слабините од бедрата крвавеше.
Во драмата беа повеќе актери отколку гледачи.

- Кај се другите?- некој праша.
- Таму се поснопица! - одговори.
- А кој сî е вмешан со ножовите?
- Тоа расправијата би требало да го каже!

- Мајко Богородице, што требало
до сево ова да дојде!?
Ги крши прстите старичката
не можејки солза да срони. . .
Страстите пукнаа ко зрела калинка -
две семејства се завиткаа во црно.

Првпат видов мртовец.
Усните на прељубничката
беа пожолтени како исушен смил,
од нив се ослободуваше
загасена нијанса на виножито. . .


Сега со горчина се присетувам:
на актерите на крвавата драма
може да им позавиди дури и Софокле!


. . . Поминете со една мистрија
преку земјаните куќи, да не ги гризе молец, мувла,
инаку ќе ве фати темнина, ќе ве растабачи и -
искрите на огништето не ќе летаат нагоре, ќе згаснат,
а зошто, нема потреба, поминете. . .

Дали треба да ја заѕидувате во темелот на мостот
Рада невеста -
кога ви се моли да и’ ја оставите (барем!)
десната града за да си го надои детето,
едиственото нејзино пиле - копиле на природата,
не знам?! Знам само дека
во манастирот на планината на полпат
треба да ги испеете молитвите, да ги запалите
свеќите,
зашто каде што помага човекот
помага и господ. Поминете. . . Јас тргам!

Цела ноќ престојувам насамо в поле
и ја слушам песната на славеите
наврнати од благотворна роса.
Ѕвездата бдее со мене. . . Осветлува. . .
Славеите се, си мислам, виновници
што и ние сме виновници: Ѕвездата и јас.
Земам стомне меѓу дланкиве
и си мислам - земјата е обликувана
според моите строги претсказанија.
Ги допирем усните до устинката
и чувствувам колку може да ублажи болка
водата, таа правселенска пресна Мајка.
Тече заедно со гласот на славеите. . .

(Во меѓувреме, додека ја пишувам поемава:)
- Огненото оружје, пиштолот, вели, не го носам
со себе.
Можам да излезам кога сакам
освен ако нема некоја вонредна заповед!
Ќе дојдам со тебе до славјето, ако ме примиш,
па нели не сум во униформа, зошто се срамиш?!
Зошто се плашиш и од мојава сенка!

(В сон: се возиме со автобус до некој непознат град,
до некој широк плоштад од каде што се гранеа
многу улици. . . По една од нив тргнавме онаму!)

- Па нели се’ уште не сум убиец, вели,
зошто ме заобиколуваш, ме избегнуваш?
Јас веќе тргнав и не се враќам!


Ако ме оставиш сред народот, ако ја дувнеш
и се изгубиш, не бери гајле, ќе те најдам. . .
Можам во секој миг да направам
од твоето тело да летаат пердуви!


Можеби наречниците те одредија
да си го прековуваш златното јаболко во калпак,
да се одронуваш од кичери ѕвезди
во велјо чудо невидено
или сјај на скапоцени камења
ти ја дувна светлината од свеќа?

Нели кладенецот мајчино млеко
ти ги напласти мермерите во тебе,
та ти шикна крв од градите до усните
удирајки ти зажарени печати
во едно калливо време?

Можеби смртни привиденија
изделкани од сури проколненија
те препознаа како јунак над јунаците
во плетено кошниче кај што се зачнува драма?


Можеби наречниците те одредија
да ја впрегнеш и да ја тегнеш кралштината
по крваво друмје - татково семејно безумје?
Можеби . . . Но јас слушам
еден глас ме довикува од кај баирите и не сум сигурен
со каков скок воинот ќе се фопне на коњот,
тој глас е откинат од меморијата задремана во еповите
и јас ги гледам меките набори на животното во галоп.
Да си избереш ждребе за коњ
тоа ти е - како да си ја пронашол среќата,
како да си го одредил вистинскиот тек
на својот ритам!
Во спротивно не ќе има ништо од твојот
изведен поход,
наврапито ќе ти го пресечат патот, гркланот и коњот.
Нозете, рацете, целото тело, сета своја заносна сила,
сета твоја суштинска енергија, воину,
ако сакаш да успееш, предај му ја на коњот!
Фати се за него како крлеж за тестис
и настојувај, секако настојувај да ги задржиш уздите
не губејќи ги, притоа, правецот, здивот и целта.
Кај што си тргнал ако те зафати ендемична болест
тоа е друго прашање! Но знај, треба сериозно да управуваш
со оваа жива питомина што стенка под тебе . . .

Во овој убав и широк свет коњот мора да ги поседува
растот, простодушноста, брзината, кревката нежност,
огнената напнатост, а пред сî, загработ на нозете
со кои ги премостува пространствата
од две во четири!
Да не заборавиме како треба да се тимари!


Да им ги препуштиме облите колкови, задникот и предникот
да ги обликуваат недоквакани вајари, на пладне;
сакам да кажам дека со таков коњ, со таква сермија,
карпите си ја добиваат својата цена: оваа длапка во каменов
е од копитото на коњот Шарко, оваа трага во мермеров
е од стапалата на Крали Марко, од овој кондир,
колку што се знае, пиеле вино заедно!


Пред да избереш девојка за жена
најпрвин избери огледало
на кое ќе се огледува муце од видра!
Според бојата на земјата по која се втиснуваат
твоите траги
одреди и’ го тварот, не заборавај го зборот!
Храни ја извесно време со суво грозје
како што се хранат канаринките.
Пред да зачекориш во подвигот погледни и’ ги забите
(бели?)
кажи и’ неколку простени молитви гласно и јасно!
Наостри ја сабјата како секавица
низ Димна гора за да ти се гледа . . .
Потковај го коњот наопаку со клинци
- жолти дукати.
Не пропуштај го галавниот адут - виното.
Пред да избереш девојка за жена
појди на чешма и со часови гледај го млазот вода . . .


Колку и да ти се открива како светица
таа ќе ти ја одземе силата, човеку, не Господ.
Не срди се што не ти ја дополнила чашата
течен ќилибар, таа ја знае суровата мера.
И не бегај од неа како овчар од магла,
не оставај ја усвитена фурна,
таа ќе го пече тоа што ќе го рече
па макар ти да се здробиш на парчиња во Солунско!
Не број го времето со часови, денови, години,
симни го јарчето на сржбата од вратот
и врати се кај што се врти вретеното . . .
Инаку таа знае да биде и црвена мравка,
ќе ти ги растури името и куќата.
Ќе те остави гол како пиштол
а своите рудни богатства на имањето
ќе му ги отстапи на Беле Костурчето
што ќе и’ ги прекопува со жешка казма!


Глупости! Престорен во божји калуѓер
ќе втасаш до раскошни сараи,
ќе се докажуваш со остра сабја
пред кревката нежност на жената . . .
Дури и ќе ја запалиш во сура рогозина,
но тоа не те спасува, со тоа не си постигнал ништо.
Си го растурил животот на трошинки,
си го изарчил ко миски сапун.

Пред да избереш девојка за жена
ја, побарај го телалот во себе
тој ќе ти каже повеќе од сите нас.

Пред да избереш девојка за жена
загледај се во поморски обрач на сон
каде што ти тонат бродовите на прелагите
или спореди се со цветна градина во пролет
каде што твоите сматени сништа
ги голта вода во зелен бунар.

Те допираат перки на златна рипка,
те опколуваат илјада стрвни лавици,
те опточуваат секавици и змии,
те заградуваат грамади скапоцени камења . . .

- Што дека си син на крал
со маска на лицето?

Секогаш ќе се најдат околу твојата жена
најмалку двајца воини во кола за на лов
со намера да ти ја отстрелаат твојата кошута . . .
(Како жена му на Агамемнон!)


Пред да и’ го навреш прстенот на прст
направи поклонение пред божицата,
но подобро е од почетокот да и’ го вајаш телото
во форма на срп што ќе жнее . . .
Свеста на жената е свест на итроманка - ласица.
Таа е фурка, и’ треба вретено . . .
Нејзиното прекрасно лице во профил
нема да те спаси!
Тресејќи и закрилувајќи палави ѓердани
таа постојано ќе ти доаѓа со затворени очи
и отворени гради -
снежна лавина урнисана во гротло на вулкан!
Дали ќе можеш да и’ ги испиеш двете одронети
солзи?
Ај, те прашувам, кажи, нели и твоите мисли
како прилепските мермери одлетаа во футка?!


Да ти се плукнам на таква историја
во која боските на мајките остануваат полни
а грлата на децата - цицалчиња празни,
запечатени усти со горчлива плунка,
отпретани полжави во летно жешко пладне.

Три синџири робје,
три парталави параспурии,
три набуени живи врутоци
течат по камени корита во окови
горештината со 'рѓосано бруќе
им ги приклештува алките, им ги стега,
им ги забодува во живо ткиво до коските,
по наѕверените лица на мачениците
крвта се пие себеси од очите,
се ѕидаат истинети остри крикови,
офкањата нивни течат ко вода . . .

Три синџири робје,
три нагрвалени распламтени огнови
ако чекаа на мене, на мојата совест и свест
и денес ќе беа во ѕвекот и екот!

Спасувај и не прашувај за ангелите
тие ја престорија смртта сочен плод;
низ нивните лелеци, слушаш ли, се гласи болка,
истината пепел се рони од цвеќето . . .


За да кренеш кули од мрамори,
да преораш друмје, да скротиш стерна,
да запреш река во буен тек,
да намножиш села крај сини вирови,
по осои и присои да посееш гробје,
потребни ти се нови робје!

- О, Крали Марко, да знаеш
ќе те стаса клетвата!

Дребните деца ги престори дребни камења
од Кукул до Прилеп ни ги усложни пристапите
меѓу стиховите на еповите и јунаците во нив
вметна заплет на женски ликови
и еве сега: силна возбуда ни ги потресува дамарите!
Нî преорува мисловно рало.

Сновиденијата нека ги сноваат сновалките
во одлетани снегулки памук,
самовилите, место цвеќе, нека ти собираат
суви ластари,
во лозјата не зрна, ами шипинки нека ти зреат,
и луди ветришта да те веат,
да даде Бог, сите налудничави
заедно со тебе просо да требите
за да се лебите . . .

На јасиката лисјата и’ окапале, гола е,
доцната есен се качува до врвовите на планината.
Слуша музика од голите бичеви на гранките
на осаменото стебло. Се меша со тоновите
на безбројните стебла што се прелеваат од планината.
Низ неговите сетила протекува шум
далечен, темен, неизвесен. Во студена бука
плиснува пријатна, неповторлива мелодија,
морничава жуборливост се ткае во симфонија
за која не може ништо да се каже освен
дека таа во свеста постои, дека потонува
во бистар кладенц кој уште не излегол надвор,
не се сретнал со окото на сонцето. Помислува:
"Нема за мене мир, спокојство нема,
за мене нема утеха, го нема сонот мој!"
Се сомневам дека Крали Марко
загинал на бојното поле, во Ровине,
јунаците не се предаваат туку така!
Па сепак, прашувам:
- Што ти требаше, трагачу, да умреш?
Зар не знаеше дека отсекогаш носиш
над табанот од десната нога, до глуждот,
едно мало бољаче, ситно, ситно,
поситно од оловно зрно уров,
поситно од прекапано гласче на славејче,
темно узреано лешниче,
тоа, бољачето, потешко е од Земјината тежа,
те одвлече надолу со епски глас,
те престори, бога ми, близнак на гранит!


- Го барате, а зошто Ви е?
Велиш еве го, се враќа ошумоглавен трагач.

Тој рече:
- Патот го одбележувам со временски магистрали,
а на патот - снопишта од расфрлани копјишта . . .
Трагам кон сегашноста, се свртувам кон стварноста,
новосветскиот разум ми покажува сечила . . .

За да си ја видам зеницата зазреана
поминав низ три напрстока од тунели во камен
ископани со нокти и ќускии од недугави затвореници . . .

Не сум пропатувал ни два милениума наназад
а веќе гледам: се преобразува пределот,
огрдува пејзажот
(волшебно кралство од исчезнати спомени . . .)
Пред молкот на планината, на полпат од сртот,
гласот во мене повторува: блазе си му на шумарот
што се заплеткува во сончева пајажина, милуван од ветер,
тој гледа булуци облаци престорени грутки снег
нат питомите рудини до засекот на карпата,
додека јас на рамења носам преку овој брег
два воденички камења (црвени како крв!)
едниот одовде другиот одонде
за да ми стежнат на клепкиве,
да ме престорат заумно вклештено сенило
пред да ми се разденило . . . Им се милкам на камењата
што мелат зрна и коски в грозна закана и замка
да ме сронат во Вселената ситна прашинка
на црна дамка, црна дамка, црна дамка . . . -